سرآب

به گزارش سياست خارجي ايرنا، اقدام سه كشور اروپايي فرانسه، آلمان و بريتانيا در فعالسازي سازوكار بازگشت خودكار تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران هرچند با عنوان و تيتر پرطمطراق كمك به ديپلماسي صورت گرفته اما در حقيقت بستر لازم براي تشديد تنش در پرونده پيرامون برنامه هسته اي ايران و رفع تحريم ها را فراهم كرده است.

الي گرانمايه، كارشناس سياست خارجي كه در پانزده سال اخير پرونده هسته‌اي و مذاكرات ايران و غرب را پوشش داده است در تازه ترين نوشتار براي فارن پاليسي استدلال كرده كه چرا اقدام تروئيكاي اروپايي پرهزينه و مسير حسن استفاده از آن در كمك به ديپلماسي ناهموار است:

فرانسه، آلمان و بريتانيا كه در مجموع با نام تروئيكاي اروپايي شناخته مي‌شوند، روند «اسنپ‌بك» عليه ايران را فعال كرده‌اند. اين روند شمارش معكوس ۳۰روزه‌اي را آغاز مي‌كند كه پس از آن، تمام تحريم‌هاي سازمان ملل كه ذيل توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ لغو شده بود بازخواهد گشت. اسنپ‌بك وعده مي‌دهد كه تحريم‌هاي سازمان ملل از جمله مسدود كردن دارايي‌هاي خارجي ايران، ممنوعيت سفر و تحريم تسليحاتي دوباره اعمال شود.

حمله غافلگيرانه اسرائيل و سپس بمباران تاسيسات كليدي هسته‌اي ايران توسط ترامپ، ديپلماسي را به حاشيه راند. پس از توقف درگيري‌ها، اروپايي‌ها به تهران پيشنهاد دادند مكانيسم اسنپ‌بك شش ماه تمديد شود. اين پيشنهاد اما با شكست مواجه شد. شرايط اروپا براي تمديد بيش از حد سخت‌گيرانه بود.كشورهاي اروپايي همچنين قصد دارند تحريم‌هاي هسته‌اي خود عليه ايران را بازگردانند؛ از جمله محدوديت‌هاي گسترده بر بخش‌هاي مالي و انرژي.

تروئيكاي اروپايي اميدوار است كه اين فشار زماني، تهران و واشنگتن را وادار به مذاكرات جديدي كند تا از وقوع جنگي ديگر كه شايد ويرانگرتر باشد جلوگيري شود. اما اسنپ‌بك قماري است كه مي‌تواند صحنه را براي ازسرگيري جنگ آماده كند، مگر آنكه وزن ديپلماتيك جدي پشت يك روند سياسي گذاشته شود.

تروئيكاي اروپايي در دوره نخست رياست‌جمهوري ترامپ، علي‌رغم فشارها، از به‌كارگيري اسنپ‌بك خودداري كرد تا بخشي از سياست «فشار حداكثري» نباشد. ايالات متحده از اقدام كنوني كاملاً حمايت كرده است.

دليل اصلي اقدام كنوني اروپا اين است كه ابزار اسنپ‌بك، مكانيسمي غيرقابل وتو براي بازگرداندن تحريم‌هاي ايران در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت در ماه اكتبر منقضي مي‌شود. اگر اين ابزار از بين برود، بازسازي اجماع جهاني براي اعمال دوباره تحريم‌ها عليه ايران ناممكن خواهد بود.

پيش از حملات اسرائيل و ايالات متحده به ايران در ماه ژوئن، اروپايي‌ها به تهران هشدار داده بودند كه اگر فعاليت‌هاي هسته‌اي خود را عقب نكند، تا پايان تابستان اسنپ‌بك را فعال خواهند كرد. تروئيكاي اروپايي از ايران و آمريكا خواسته بود به توافق جديدي برسند تا فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران كه بسيار فراتر از محدوديت‌هاي توافق ۲۰۱۵ رفته بود مهار شود و دسترسي‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي (IAEA) تقويت گردد. اميدهايي هم وجود داشت كه مذاكرات با ميانجيگري عمان بتواند پيشرفتي ايجاد كند، هرچند اصرار دونالد ترامپ بر «غني‌سازي صفر» در ايران بن‌بست بزرگي پديد آورده بود.

اما حمله غافلگيرانه اسرائيل و سپس بمباران تاسيسات كليدي هسته‌اي ايران توسط ترامپ، ديپلماسي را به حاشيه راند. پس از توقف درگيري‌ها، اروپايي‌ها به تهران پيشنهاد دادند مكانيسم اسنپ‌بك شش ماه تمديد شود. اين پيشنهاد، تصميم درستي از جانب اروپا بود: حفظ اهرم تحريم‌ها در حالي كه به واشنگتن و تهران فضاي سياسي براي بازگشت به مذاكرات مي‌داد.

اين پيشنهاد اما با شكست مواجه شد. نخست، شرايط اروپا براي تمديد بيش از حد سخت‌گيرانه بود. آنها از ايران خواستند دسترسي كامل به سايت‌هاي هسته‌اي به آژانس بدهد و درباره ذخاير بزرگ اورانيوم غني‌شده توضيح كامل ارائه كند. در ظاهر، اين خواسته‌ها منطقي و مطابق تعهدات ايران ذيل پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (NPT) است، اما ناديده مي‌گيرد كه پس از جنگ ۱۲روزه با اسرائيل، شرايط سياسي تغيير كرده است.

از ديد ايران، شفافيت در حساس‌ترين بخش‌هاي برنامه هسته‌اي و افشاي اطلاعات كليدي درباره ذخاير اورانيوم، آخرين كارت‌هاي چانه‌زني براي مذاكرات آتي با آمريكا بود. تهران حاضر نبود اين كارت‌ها را در معامله‌اي با اروپا خرج كند، بدون آنكه تضمين امنيتي عليه حملات اسرائيل يا منافع اقتصادي ملموسي دريافت كند. افزون بر آن، ايران از سال ۲۰۱۸ تاكنون بخش عمده فشار اقتصادي ناشي از تحريم‌ها را تحمل كرده و هزينه‌هاي اسنپ‌بك را پرداخت كرده است.

دوم، اختلافات درون ساختار سياسي ايران اين پيشنهاد را تضعيف كرد. برخي در تهران شايد تمايل به پذيرش پيش شرط هاي تعديل شده داشتند، اما دولت ايران پيشنهاد متقابل قانع‌كننده به تروئيكا ارائه نداد. حتي بخشي از ساختار سياسي ايران از اسنپ‌بك استقبال كرد و آن را به‌مثابه «تفنگي دائمي بر شقيقه» از سوي اروپا ديد؛ به اين اميد كه با اجراي اسنپ‌بك، اروپا آخرين ابزار فشار خود را مصرف كند.